صفر تا صد بورس برای تازه‌واردها+راهنمای سرمایه‌گذاری

    با توجه‌ به این‌که در ماه‌های اخیر، سرمایه‌گذاری در بورس گسترش چشم‌گیری داشته است، بر آن شدیم تا تحلیلی در خصوص بازار بورس و روش سرمایه‌گذاری در بورس و ارکان بورس را تشریح کنیم؛ شاید که مخاطبین این مقاله از داد روش پارس، شرحی از نحوه ورود، بررسی و تصمیم‌گیری دررابطه‌با نحوه سرمایه‌گذاری در بورس فراگیرند.

سرمایه‌گذاری در بورس ممکن است به اشکال مختلفی صورت گیرد. برخی از سرمایه‌گذاری‌ها در بورس متضمن حداقل سود می‌باشند مانند سپرده‌های سرمایه‌گذاری و برخی دیگر می‌تواند به‌صورت سرمایه‌گذاری در بورس انجام پذیرد.

سرمایه‌گذاری در بورس یکی از رفتارهای شایع و غالب در بازارهای اقتصادی و مالی جهان سرمایه‌داری است. برخی از صاحب‌نظران، سرمایه‌گذاری در بورس را عامل رونق بازارهای مالی و اقتصادی، ولی برخی دیگر آن را عامل سقوط بازارها و وقوع بحران‌های مالی و اقتصادی می‌دانند.

در مدیریت مالی، عملیات بورسی عملیاتی مالی است که در فرایند کسب سود، تضمینی برای حفظ اصل سرمایه نباشد؛ درحالی‌که سرمایه‌گذاران در پی آن هستند که اصل سرمایه خود را در مقابل سودی متعادل حفظ نمایند.

بورس‌بازی نوعی فعالیت اقتصادی است که به هدف دستیابی به سود از طریق پیش‌بینی تغییرات قیمت سهام انجام می‌شود. انگیزه اصلی بورس بازان کسب سود به هر طریق ممکن است. بورس بازان تنها و تنها در پی کسب سود حاصل از نوسان قیمت‌ها، خریدوفروش چیزهایی که نه می‌توانند آنها را مصرف کنند و نه می‌توانند در تجارت خود از آنها استفاده کنند و برای انجام آن هیچ کاری انجام نداده‌اند و هیچ ارزشی به آن نیفزوده‌اند، می‌باشد.

بورس، بازاری* است که در آن دارایی‌های مختلف مورد معامله واقع می‌شود. این اصطلاح گاهی در مورد سرمایه‌گذاری در بورس یک فعالیت پرریسک که با فرصت کسب سود غیرمعمول همراه است انجام می‌شود؛ ولی بیشتر بورس‌بازی‌ها در واقع همان خریدوفروش کالاها یا ارز یا اوراق بهادار است که به هدف کسب سود از تغییرات سریع قیمت انجام می‌شود.

* بازار مکانی است که در آن خرید و فروش صورت می گیرد. ساده تر این است که بگوییم هرگاه شرایطی فراهم شود که بین خریدار و فروشنده رابطه برقرار شود و معامله‌ای صورت پذیرد بازار تشکیل شده است. این شرایط می تواند مکان خاصی یا شبکه ای ارتباطی مثل اینترنت باشد.

*اوراق بهادار دارایی های مالی از قبیل سهام، اوراق مشارکت و… است که متضمن حقوق مالی قابل نقل وانتقال براي مالک عين یا منفعت آن باشد.

انواع بازار بورس

1- بورس ارز:

در بورس ارز، همان‌طور که از نام آن مشخص است، کار خریدوفروش پول‌های خارجی انجام می‌گیرد. این بورس در کشور ما فعال نیست اما در کشورهای پیشرفته فعالیت چشمگیری دارد.

2- بورس کالا:

بازاری که در آن خریدوفروش کالاهای معین صورت می‌گیرد و به طور منظم و دائم فعال است، بورس کالا نام دارد. در بورس کالا معمولاً مواد خام و اولیه مورد معامله قرار می‌گیرد. بورس هر کالا را با نام همان کالایی که مورد معامله قرار می‌گیرد نام‌گذاری می‌کنند. مثل بورس نفت و بورس گندم.

3- بورس اوراق بهادار:

در ایران، به بازار خریدوفروش اوراق بهادار که در قالب شرکت سهامی عام و توسط کارگزاران و یا معامله گران طبق مقررات قانون بازار اوراق بهادار، تشکیل و اداره می‌شود، بورس اوراق بهادار می‌گویند.

*کارگزار شخص حقوقی است که اوراق بهادار را برای دیگران و به‌حساب آن‌ها معامله می‌کند.

* معامله‌گر شخص حقوقی است که اوراق بهادار را برای دیگران و به‌حساب آن‌ها و یا به نام و حساب خود معامله می‌کند.

کارگزاران بورس اشخاصی حقوقی هستند که شغل آن‌ها دادوستد اوراق بهادار است. معاملات در بورس منحصراً توسط این اشخاص انجام می‌گیرد و نقش آن‌ها یافتن خریدار برای فروشنده و فروشنده برای خریدار است.

فعالیت بورس اوراق بهادار چگونه است؟

کار اصلی بورس اوراق بهادار این است که زمینه‌ای فراهم می‌آورد تا دو گروه از مردم به طور قانونی، در یک فعالیت اقتصادی شریک شده و علاوه بر تأمین نیازهای یکدیگر، از منفعت و سود این فعالیت بهره‌مند شوند.

در یک تقسیم‌بندی ساده، افراد جامعه را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد:

1-سرمایه‌گذاران: کسانی که پول، سرمایه و یا پس انداز دارند اما نمی توانند با آن کار کنند.

2-سرمایه‌پذیران: کسانی که توانایی انجام فعالیت‌های اقتصادی را دارند اما سرمایه و پول کافی ندارند.

پرواضح است که ارزش پول در طول زمان خودبه‌خود کاهش می‌یابد و باتوجه‌به تورم موجود در جامعه درصورتی‌که افراد پس‌اندازهای خود را در جای مناسبی سرمایه‌گذاری نکنند، از ارزش آن کاسته خواهد شد.

افراد با خرید سهام یک شرکت در واقع به نسبت سهمی که خریداری کرده‌اند، در سود و زیان آن سهیم می‌شوند و به این طریق افرادی که اقدام به خرید سهام شرکت‌ها می‌کنند می‌توانند ارزش سرمایه خود را در مقابل تورم حفظ کنند. به‌علاوه ازآنجاکه یکی از ویژگی‌های یک دارایی خوب، این است که قابلیت نقدشوندگی بالایی داشته باشد، همین ویژگی از مهم‌ترین مزیت‌هایی است که بورس را از بازارهای دیگر به‌خصوص مسکن جدا کرده و افراد زیادی را به خود جذب نموده است.

* اگر سرمایه شرکت‌های سهامی را به قسمت‌های برابر و مساوی تقسیم کنیم هر قسمت برابر با یک سهم می‌شود. این سهم، نشان دهنده میزان مشارکت، تعهدات و سود و زیان صاحب آن در شرکت سهامی است. 

مطلب قابل‌توجه این است که هرگاه کسی در شرکتی سهیم می‌شود به معنای شراکت دائمی وی در آن جا نمی‌باشد و این‌گونه نیست که الزاماً تا زمان انحلال شرکت باید سهام‌دار ابدی و همیشگی آن باقی بماند؛ بلکه سهمی که هر فرد در یک شرکت دارد، مالی محسوب می‌شود که قابل نقل‌وانتقال است و هر سهام‌دار می‌تواند با اراده خود سهمش را بفروشد و دیگران آن را خریداری نمایند. خریدوفروش سهم در حالت اولیه مانند خریدوفروش هر مال دیگری است که بر اساس توافق و مذاکره میان خریدار و فروشنده، و احیاناً وساطت دلال و واسطه صورت می‌گیرد، اما برای ضابطه داشتن معاملات در حوزه خریدوفروش سهام، در همه کشورها بازارهای خاصی به نام “بورس” طراحی شده که به‌صورت اختصاصی، محل خریدوفروش و مبادله سهام است.

مهم‌ترین فایده بازار بورس!

فایده مهم بازار بورس این است که به‌عنوان یک بنگاه معاملاتی بزرگ، کار عرضه و تقاضا و چانه‌زنی بر سر سهام را با یک شیوه کاملاً مدرن و مطمئن، ساماندهی می‌کند و خریدار و فروشنده بدون این‌که یکدیگر را ببینند و بشناسند، سهامشان را با قیمت پیشنهادی عرضه می‌کنند.

برای مثال، فردی متقاضی خرید سهام است و به کارگزار مراجعه می‌کند و کارگزار، آن را در سامانه ثبت کرده و قیمت پیشنهادیش را اعلام می‌نماید. دیگری هم، فروشنده سهام است و قیمت خود را اعلام می‌کند. درصورتی‌که این قیمت‌ها تلاقی کند معامله به‌صورت اتوماتیک انجام می‌شود. هرروزه هزاران معامله و خریدوفروش سهم به همین شیوه در بازار بورس صورت می‌گیرد.

انواع روش‌های سرمایه‌گذاری در بورس

1- سرمایه‌گذاری مستقیم در بورس:

منظور از روش سرمایه‌گذاری مستقیم در بورس این است که سرمایه‌گذار با افتتاح حساب نزد کارگزاری‌ها به‌صورت مستقیم اقدام به خریدوفروش سهم کند. در سرمایه‌گذاری مستقیم در بورس شما با مراجعه به‌صورت تلفنی و یا از طریق اینترنت می‌توانید ضمن رصد بازار، اقدام به خریدوفروش سهام شرکت‌های حاضر در بورس کنید.

برای این روش، حرفه‌ای بودن در بازار سرمایه، شناخت کافی از سازوکار بورس و ابزارهای معامله‌گری ضروری است. افراد غیرحرفه‌ای نباید در سرمایه‌گذاری مستقیم در بورس سرمایه‌گذاری کنند.

2- سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بورس:

سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بورس به این معنا است که به‌جای این‌که خودمان مستقیماً به خریدوفروش سهام بپردازیم، بازار را رصد کنیم و همه چیز را مورد بررسی مداوم قرار بدهیم، به افراد آگاه و متخصصی مراجعه نماییم. این افراد متخصص به ما کمک می‌کنند تا سرمایه خود را در حوزه‌های مختلف سرمایه‌گذاری به کار بگیریم. به این روش سرمایه‌گذاری غیر مستقیم در بورس می‌گویند.

انجام سرمایه‌گذاری با واسطه در بورس به کسانی که زمان و وقت کافی برای یادگیری اصول سرمایه‌گذاری و روش‌های سرمایه‌گذاری در بورس را ندارند، در رسیدن به سود و درآمدی مطلوب کمک شایانی می‌کند. در این صورت با اتکا به افراد ماهر در بورس، ریسک سرمایه‌گذاری هم کاهش می‌یابد.

برای خریدوفروش سهام، در وهله اول کد بورسی نیاز خواهد بود. دریافت این کد از طریق کارگزاری‌های بورس امکان‌پذیر است. خریدوفروش سهام شرکت‌های بورسی در بازار، فقط توسط کارگزاران رسمی سازمان بورس اوراق بهادار امکان‌پذیر است. کسی که دارای کد بورسی است می‌تواند از طریق نرم‌افزار معاملات آنلاین یا پنل معاملات اینترنتی، نسبت به خریدوفروش سهام اقدام کند. نام دیگر معاملات آنلاین، معاملات برخط و نام دیگر معاملات اینترنتی، معاملات آفلاین است.

برخی اصطلاحات مهم و کاربردی در بورس:

1-کارگزار: شخص حقوقی است که اوراق بهادار را برای دیگران و به‌حساب آن‌ها معامله می‌کند.

2-معامله‌گر: شخص حقوقی است که اوراق بهادار را برای دیگران و به‌حساب آن‌ها و یا به نام و حساب خود معامله می‌کند.

3-پورتفولیو یا سبد سهام: به مجموعه سهام خریداری شده توسط سرمایه‌گذار، پرتفو می‌گویند. پورتفولیو یا سبد سهام به این موضوع اشاره می‌کند که باید سرمایه خود را بین چندین دارایی مالی مختلف تقسیم کنید تا از این راه بتوانید ریسک سرمایه‌گذاری خود را کاهش دهید. به طور مثال اگر شما صد میلیون تومان برای سرمایه گذاری در بورس اختصاص می‌دهید و آن را بین پنج سهم مختلف تقسیم می‌کنید؛ در این حالت شما یک سبد سرمایه‌گذاری تشکیل داده‌اید.

4-سبد گردان: سبد گردان شخص حقوقی است که در قالب قراردادی مشخص و به‌منظور کسب انتفاع، به خریدوفروش اوراق بهادار برای سرمایه‌گذار می‌پردازد.

5–عرضه عمومی: عرضه اوراق بهادار منتشره به عموم جهت فروش را عرضه عمومی می‌نامند.

6-انتشار: انتشار عبارت است از صدور اوراق بهادار برای عرضه عمومی.

7-ناشر: ناشر شخص حقوقی است که اوراق بهادار را به نام خود منتشر می‌کند.

8-عرضه خصوصی: فروش مستقیم اوراق بهادار توسط ناشر به سرمایه‌گذاران نهادی است.

9–پذیره‌نویسی: عبارت است از فرایند خرید اوراق بهادار از ناشر و یا نماینده قانونی آن و تعهد پرداخت وجه کامل آن طبق قرارداد.

10- اعلامیه پذیره‌نویسی: اعلامیه‌ای است که از طریق آن، اطلاعات مربوط به ناشر و اوراق بهادار قابل پذیره‌نویسی در اختیار عموم قرار می‌گیرد.

11- بازار اولیه: بازاری است که اولین عرضه و پذیره‌نویسی اوراق بهادار جدیدالانتشار در آن انجام می‌شود و منابع حاصل از عرضه اوراق بهادار در اختیار ناشر قرار می‌گیرد.

12- بازار ثانویه: بازار ثانویه بازاری است که اوراق بهادار، پس از عرضه اولیه، در آن مورد دادوستد قرار می‌گیرد.

13- صندوق سرمایه‌گذاری: نهادی مالی است که فعالیت اصلی آن سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار می‌باشد و مالکان آن به نسبت سرمایه‌گذاری خود، در سود و زیان صندوق شریک هستند.

14- اطلاعات نهانی: هرگونه اطلاعات افشاء نشده برای عموم که به طور مستقیم و غیرمستقیم به اوراق بهادار، معاملات یا ناشر آن مربوط می‌شود و در صورت انتشار، بر قیمت و یا تصمیم سرمایه‌گذاران برای معامله اوراق بهادار مربوط تأثیر می‌گذارد.

بررسی 3 جرم متداول در حوزه بازار بورس

طی سال‌های گذشته، در بازار سرمایه ایران، نسبت به برخی جرائم صورت‌گرفته در بورس توسط کارگزاران و شرکت‌ها خلأ قانونی وجود داشت که ناشی از فقدان ضمانت اجرای حقوقی و کیفری بود. این مهم، مسئولین را به تهیه چارچوبی سوق داد که نهایتاً منجر به تصویب قانون بازار اوراق بهادار مصوب پاییز 1384 شد.

برخی از مهم‌ترین عناوین مجرمانه ارتکابی در حوزه بورس عبارت‌اند از:

1-دستکاری در بازار:

یکی از جرایم شایع و خطرناکی که در بازار بورس رخ می‌دهد “دستکاری در بازار” است که بازارهای نوخاسته را با مشکل مواجه می‌کند و این مسئله، از علل اساسی رشد نکردن بازار سرمایه و نبود اعتماد عمومی به این بازارهاست. به جرم دستیاری در قیمت بازار، دربند ۳ ماده ۴۶ قانون بازار اوراق بها‌دار اشاره شده است.

در این ماده قانونی “هر شخصی که اقدامات وی نوعاً منجر به ایجاد ظاهری گمراه‌کننده از روند معاملات یا ایجاد قیمت‌های کاذب یا اغواء اشخاص به انجام معاملات اوراق بهادار شود” مجرم محسوب می‌شود. مجازات مربوط به این جرم نیز مستند همین ماده قانونی عبارت است از “حبس تعزیری از سه ماه تا یک سال، یا جزای نقدی معادل دو تا پنج برابر سود به‌دست‌آمده یا زیان متحمل نشده، یا هر دو مجازات.

2- عدم ارائه اطلاعات:

جرم شایع دیگری که در بازار سرمایه رخ می‌دهد، جرم”عدم ارائه اطلاعات” است. هر شخصی که به‌موجب این قانون مکف به ارائه تمام یا قسمتی از اطلاعات، اسناد و یا مدارک مهم به “سازمان” و یا “بورس” مربوط بوده و از انجام آن خودداری کند، مستند ماده 49 قانون بازار اوراق بهادار به حبس تعزیری از یک ماه تا شش ماه یا به جزای نقدی معادل یک تا سه برابر سود به‌دست‌آمده یا زیان متحمل نشده یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

3- معامله متکی بر اطلاعات نهانی:

برای این‌که بتوان بازار اوراق بهادار را یک بازار عادلانه، منصفانه و شفاف معرفی کرد، لازم است همه فعالان بازار سطح دسترسی یکسانی به اطلاعات شرکت‌ها داشته باشند و دادوستد اوراق بهادار بر مبنای اطلاعاتی باشد که به طور یکسان برای عموم منتشر شده است. آن چه موجب جرم‌انگاری “معامله متکی بر اطلاعات نهانی” و تعیین مجازات کیفری برای مرتکب آن شده، ازیک‌طرف خیانت در امانتی است که نسبت به اطلاعات در اختیار، صورت‌گرفته و از طرف دیگر، اضرار به سایر فعالان بازار است که به دلیل عدم آگاهی از آن اطلاعات، اقدام به خرید سهام در قیمت بالا و یا فروش در قیمت پایین نموده‌اند.

ضمن این‌که مبادرت به دادوستد مبتنی بر اطلاعات نهانی، اعتماد و اطمینان سایر افراد را به بازار و صحت دادوستدهای صورت‌گرفته، سلب می‌نماید.

حسب بند 1 و 2 ماده 46 قانون بازار اوراق بهادار، هر شخصی که اطلاعات نهانی مربوط به اوراق بهادار موضوع این قانون را که حسب وظیفه در اختیار وی قرار گرفته به نحوی از انحاء به ضرر دیگران یا به نفع خود یا به نفع اشخاصی كه از طرف آنها به هر عنوان نمايندگي داشته باشد، قبل از انتشار عمومی، مورداستفاده قرار دهد و یا موجبات افشاء و انتشار آن‌ها را در غیر موارد مقرر فراهم نماید و یا با استفاده از “اطلاعات نهانی” به معاملات اوراق بهادار مبادرت نماید، به حبس تعزیری از سه ماه تا یک سال، یا جزای نقدی معادل دو تا پنج برابر سود به‌دست‌آمده یا زیان متحمل نشده، یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.